آیت الله محمد مومن

آیت الله محمد دانش زاده مؤمن مشهور به مؤمن، روحانی، فقیه و فیلسوف ایرانی بود که در 23 دیماه 1316 در شهر مقدس قم بدنیا آمد. حدود سه سال از تاسیس شورای نگهبان می گذشت که با دستور بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی به عضویت شورای نگهبان در آمد و تا انتهای عمر پر برکت خود نیز عضو این شورا بود. این فقیه پارسا چند مرتبه و آخرین بار در 25 تیر 92 توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی در این سمت ابقاء شد. وی به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در دوره‌های متعدد و متوالی یکی از ارکان مهمّ شورای محترم نگهبان بوده‌اند.

ایشان کودکی خود را در خانواده ای مذهبی و علاقه مند به خاندان مکرم پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله گذراند. پدر او مرحوم حاج عباس مؤمن از بزرگان قم و فردی مورد اعتماد و سرشناس بود. وی با پیشه کشاورزی امرار معاش می کرد. پدر و ما در او نیز اصالتا قمی بودند و تا آنجا که خودش مطلع بود خاندان او بیش از 200 سال در قم زندگی می کردند. ایام کودکی او همراه با سختی معیشت گذشت و همین امر او را برای جهاد و مبارزه آماده کرد.

آیت الله مؤمن و مکتب خانه

در سن هفت سالگی در مکتب خانه ای در محله باغ پنبه قم به فراگیری قرآن مشغول شد. سپس به مکتب خانه دیگری منتقل شد که درآن کتبی همانند نصب الصبیان و… تدریس می شد. بعد از آن بود که برخی به پدرش توصیه کردند که او را به مدارس اسلامی و ملی آن زمان بفرستند. پدر موافقت کرد و او با استعدادی که داشت طی دو سال، شش سال ابتدائی را تحصیل کرد. پس از آن بود که اول دبیرستان را خواند اما آنقدر سن او برای این مقطع کم بود که نگذاشتند در آزمون پایان سال شرکت کند. نا گفته نماند که در این مقطع گاهی معلم ریاضی او در فهم برخی مطالب کتب کم می آورد و کلاس را به او می سپرد.

آیت الله مومن و تحصیل علوم دینی

آیت الله محمد مؤمن سال 1332 بود که تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. ادبیات عرب، مطول، معالم الاصول از اولین کتبی بود که فراگرفت. او همزمان با فراگیری این کتب به دلیل سختی معیشت به تدریس در مکتب خانه نیز مشغول بود. پس از آن با توسل به امام رضا علیه السلام و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف توانست رضایت پدر خود را بگیرد و به طور صرف روی تحصیل علوم دینی تمرکز کند. شرح لمعه، قوانین الاصول را طی یک سال تمام کرد. مکاسب و رسائل شیخ انصاری را طی دو سال فرا گرفت. و در ششمین سال حوزه شرح منظومه و الهیات شفا و اکثر اسفار را فرا گرفت.

آیت الله مؤمن اواخر سال 1342 بود که برای تحصیل به نجف اشرف رفت و مدت شش ماه از محضر اساتید بزرگ نجف بهره مند شد. بعد از آن به ایران آمد و تا سال 1352 مشغول تحصیل علوم حوزوی بود.

اساتید و هم مباحثه ها

وی اساتید برجسته ای را درک کرد. از جمله شرح منطق سبزواری را نزد حاج شیخ محمد واعظ زاده آموخت. مکاسب شیخ را نزد حضرات آیات مشکینی و شاه آبادی و شیخ ابوالفضل خوانساری فرا گرفت. همچنین رسائل شیخ را نزد آیت الله شیخ محمد شاه آبادی و جلد اول کفایه را نزد آیت الله سلطانی و مقداری از جلد دوم آن را نزد آیت الله حاج میرزا محمد مجاهدی تبریزی فرا گرفت.

ایشان در درس خارج اصول امام خمینی رحمت الله علیه حاضر می شد و چند ماهی هم در درس خارج فقه آیت الله بروجردی شرکت کرد. بعد از آن بود که به درس خارج فقه امام خمینی رحمه الله علیه رفت که در آن زمان با موضوع مکاسب محرمه و بیع برگزار می شد. با همین دروس بود که پایه های استنباطات فقهی خود را استوار کرد. امام که تبعید شد به درس فقه و اصول آیت الله محقق داماد و پس از آن به درس خارج آیت الله حاج آقا مرتضی حائری می رفت.

برای آموختن فلسفه و شرح منظومه سبزواری نزد حاج آقا مصطفی خمینی می رفت. بعد از آن برای تحصیل الهیات شفا و اسفار به کلاس درس مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبایی مشرف شد. و سالها به حضور در درس تفسیر ایشان نیز موفق شد.

آیت الله محمد مومن عمده اساتید خود در تحصیلات حوزوی را مرحوم امام (ره)، محقق داماد و شیخ مرتضی حائری می دانست. و درباره آنها می گوید: «این سه بزرگوار، صرف باز گو کردن در نظرشان نبود؛ بلکه تحقیقی بحث می‌کردند؛ مخصوصاً امام که وقتی مسأله‌ای را می‌خواست طرح بکند، مانند این بود که اصلاً خودش می‌خواهد این مسأله را عنوان کند. با کمال دقت مطرح می‌کردند و حرفهای علمای دیگر را مطرح می‌کردند و نقض و ابرام می‌کردند و طلبه را اجتهادی بار می‌آوردند».

از جمله هم مباحثه ای های آیت الله مؤمن می توان آیت الله شهید ربانی املشی، آیت الله حاج شیخ حسن تهرانی، آیت الله طاهری خرم آبادی، آیت الله حاج سید محمد حسینی کاشانی، آیت الله میرزا ابوالحسن مصلحی اراکی (فرزند آیت الله اراکی)، و آیت الله شهید حیدری نهاوندی را نام برد.

شاگردان

شاگردان بسیاری از محضر ایشان فیض بردند. از جمله شاگردان ایشان که در مباحث سطح عالی و خارج از تدریس او بهره مند شدند می توان حضرات آیات و حجج اسلام آقایان علی مومن، فیاضی، محمد مهدی شب زنده دار، علی عندلیبی، علیرضا اسلامیان، محسن اراکی، محمود رجبی، حسن حجتی، ترابی اصفهانی، پور محمدی، علیرضا صدر سید مجتبی طاهری، سید مصطفی حسینی خامنه ای، سید محمد کاظم موسوی نسب، محمد هادی مفتح، ناظم زاده، حسن روحانی، برهانی، اختری (سفیر اسبق ایران در سوریه) و احمد مؤمن را نام برد. علاوه بر این در درس خارج اصول و فقه آیت الله مومن، فضلای متعددی شرکت کرده اند که تعداد زیادی از آنان اکنون در حال تدریس خارج فقه و اصول و سطوح عالی حوزه می باشند.

آثار مکتوب

از مرحوم آیت الله مؤمن آثار بسیاری در مطبوعات به چاپ رسیده است. همچنین ایشان در موضوعات علوم اسلامی کتب ارزشمندی به جامعه علمی کشور اهدا کرده اند. از جمله این آثار می توان کتاب الولایة الالهیه الاسلامیه او الحکومة الاسلامیه با موضوع ولایت ائمه اطهار و ولایت فقیه و حکومت اسلامی در عصر غیبت، دوره جامع اصول فقه به نام تسدید الاصول، ده رساله فقهی در مباحث جدید و مستحدثه به نام کلمات سدیده فی مسائل الجدیده، حاشیه بر اسفار و شواهد الربوبیه، مبانی تحریر الوسیلة امام خمینی (ره) در موضوع حدود و دیات، تقریرات درس اصول، مکاسب محرمه و بیع حضرت امام خمینی رحمت الله علیه با حواشی مرحوم آیت الله مومن بر آن و تقریرات درس مرحوم آیت الله محقق داماد با موضوع صلات همراه با حواشی معظم له را نام برد.

همچنین بعضی از مباحث ایشان توسط بعضی از شاگردان ایشان تقریر و یا ترجمه شده است که عبارتند از :

فقه و احکام پزشکی ( ترجمه بعضی از رساله های کتاب کلمات سدیده)
ولایت امام و پیامبر بر امر قانون‌گذاری کلی
ولایت امام و پیامبر بر جامعه اسلامی
جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه
بررسی وظایف و حدود اختیارات ولی فقیه
منابع مالی در حاکمیت فقیه
اموال و ثروت‌های عمومی در حکومت اسلامی
حکومت حکیمانه؛ نقد و بررسی نظریه حکمت و حکومت
مباحث فی الخمس (تقریرات خمس معظم له)

از جمله فعالیت های علمی فرهنگی آیت الله محمد مومن می توان به تدوین و تنظیم آیین نامه های مدیریت حوزه علمیه قم اشاره کرد. که در دوره ریاست ایشان بر حوزه علمیه قم صورت گرفت و اکنون در حال گذراندن سیر تکامل خود است.

نقش آیت الله مومن در پیروزی انقلاب

وقتی اعضای جامعه مدرسین می خواستند مرجعیت امام خمینی رحمت الله علیه را اعلام کنند. نامه ای را به دست آیت الله محمد مومن می سپارند تا امام (ره) که در آن زمان در نجف اشرف سکونت داشت را از این مطلب مهم مطلع سازد. امام ابتدا به این نامه اعتراض می کنند. آیت الله مومن وضعیت حساس آن زمان را برای ایشان بازگو می کنند و به ایشان می گویند علت تصمیم جامعه مدرسین این است که تنها شما را برای رهبری قیام بر علیه رژیم پهلوی شایسته می دانند. فلذا وظیفه شرعی خود دانستند که شما را مرجع تقلید اعلام کنند. امام بعد از این توضیحات سکوت می کنند.

وقتی امام خمینی رحمت الله علیه مجددا دستگیر و به ترکیه تبعید شدند. آیت الله مومن به نجف اشرف رفت و پیام آیت الله شیخ مرتضی حائری را به آیت الله سید محسن حکیم ابلاغ کرد. مضمون پیام این بود که اکنون حاج آقا روح الله در صف مراجع تقلید هستند و دستگیری و تبعید ایشان توهین به مرجعیت شیعه است. از این رو لازم است آیت الله حکیم به این موضوع واکنش درخور نشان دهند و خواستار رفع تبعید امام شوند.

این فقیه پارسا نقش پر رنگی در پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کرد. ایشان از راه تبلیغات به مبارزه با رژیم طاغوتی شاه پرداخت. وی در قیام 15 خرداد 1342 که به دستگیری حضرت امام خمینی رحت الله علیه منجر شد نقش مهمی داشت. قبل از انقلاب بود که حضور منظم ایشان در جلسات جامعه مدرسین و اجرای مصوبات و اعلامیه های آن باعث حساسیت شدید ساواک روی شخص ایشان شد. سرانجام در سال 1353 بعد از بارها تعقیب و گریز ساواک موفق به دستگیری او شد. ایشان ابتدا به شهداد کرمان تبعید شد و بعد از 9 ماه برای گذراندن ادامه تبعید خود به تویسرکان منتقل شد و مدت 2 سال و 3 ماه را در آنجا گذراند.

ایشان بعد از انتقال به شهداد و تویسرکان هم دست از افشاگری و مبارزه سیاسی بر علیه شاه بر نداشت. در تبعید نیز به بیان احکام اسلامی برای مردم می پرداخت و در لابلای آن مبانی انقلاب اسلامی و ماهیت فاسد رژیم پهلوی را برای مردم بازگو می کرد و آنها را به حمایت از امام خمینی رحمت الله علیه تشویق می کرد.

آیت الله مؤمن پس از پیروزی انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی خدمات آیت الله مؤمن به صورت مسئولیت های اجرایی، و دروسی علمی و اخلاقی ادامه پیدا کرد. از جمله برجسته ترین مسئولیت های این فقیه پارسا می توان به ریاست دادگاه عالی انقلاب، مسئولیت انتخاب و اعزام قضات دادگاه های انقلاب به سراسر کشور با دستور امام خمینی رحمت الله علیه، عضویت شورای عالی قضایی، عضویت در شورای نگهبان از سه سال پس از تاسیس آن تا پایان عمر با برکت ایشان، مدیریت حوزه های علمیه کشور، عضویت در شورای عالی سیاست گذاری حوزه های علمیه کشور، نمایندگی ادوار مجلس خبرگان رهبری در سمنان و قم، و ریاست مجمع جهانی فقه اهل بیت علیهم السلام اشاره کرد.

ایستادگی آیت الله مومن در فتنه 88

یکی از مهم ترین اقدامات آیت الله مومن در زندگی سراسر مبارزه ایشان ایستادگی در مقابل قانون شکنان و فتنه انگیزان در انتخابات سال 88 بود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در جلسه ای که با نمایندگان نامزد های ریاست جمهوری در سال 1388 داشتند در دفاع از فقهای شورای نگهبان فرموده بودند: “اگر در این نظام نتوان به کسانی مانند آیات مومن و آقای جنتی اعتماد کرد، به هیچ فرد دیگری هم نمی‌توان؛ چرا که آنها برای بردن و آوردن کسی، دینشان را از دست نمی‌دهند.”

آیت الله مومن در مصاحبه ای با بیان اینکه هیچ دلیلی برای باطل کردن انتخابات آن سال وجود نداشت افزودند: نمایندگان نامزدها در آن زمان خدمت رهبر معظم انقلاب اسلامی رفتند و مستندات خود را ارائه کردند اما ایشان این مستندات را باطل دانستند. اما بازهم شورای نگهبان به دلیل وظیفه قانونی به مستندات واصله رسیدگی کرد و حتی درصدی از صندوق ها بازشماری شد اما هیچ چیزی دال بر تقلب و یا ابطال انتخابات پیدا نشد.

فقیه پارسا